فصلنامه فقه
پیاپی 69 (پاییز 1390)

قیام بر ضد حاکمان ستمگر بر چند نوع است و راهکارها و ضوابط شرعی آن طبق باورهای شیعه و سنی چیست؟ طاغوت کیست و آموزه های قرآن و احادیث در این باره کدام است؟ کفر به طاغوت چه معنایی دارد و»رکون«بر ستمگران، که در قرآن از آن نهی شده، به چه معناست؟ جهاد با طاغوت در سیره اهل بیت(ع) چگونه بوده، دلایل قائلان به حرمت جنبش بر ضد حاکمان ستمگر کدام است؟ امر به معروف و نهی از منکر در مورد حاکمان چگونه است؟

آغاز دوره یائسگی، نقطه عطفی در زندگی زنان به شمار می رود. احکام شرعی متمایز در دو دوره سنی قاعدگی و یائسگی، زنان مسلمان را با این پرسش روبه رو ساخته که آغاز یائسگی در چه سنی است؟ آیا به رغم وضع طبیعی نایکسان زنان، می توان سن شرعی ثابت و خاصی را ملاک ورود به دوره یائسگی قرار داد؟ و آیا در این باره فرقی میان زنان هست؟
فقهای ما از گذشته تا حال، نگاه یکسانی به این مسئله نداشته و بیش از ده نظر داده اند. بین فقهای اهل سنت هم اختلاف زیادی به چشم می خورد و در مجموع حدود بیست و پنج نظر در میان فقهای اسلامی وجود دارد. منشا مهم اختلاف، وجود روایات انگشت شمار اما مختلفی است که مورد توجه و استناد فقهای ما قرار گرفته است. فقهای سنی به روایات استدلال نکرده اند - تنها برخی به گفته عایشه استناد کرده اند -; بلکه بیشتر به واقعیات بیرونی توجه داشته اند.
از سوی دیگر، بررسی سن یائسگی ابعاد گوناگونی را دربر می گیرد، که موضوع شناسی و بررسی مطالعات انجام شده درباره میانگین سن یائسگی، یکی از آنهاست، و ارزیابی نسبت میان سن طبیعی و سن تعبدی که در سخن فقها آمده است، محور دیگر بحث را تشکیل می دهد. بدون تردید محور اصلی مباحث، روایاتی است که مورد استناد قرار گرفته یا باید مورد توجه قرار گیرد. این روایات را از دو منظر بررسی می کنیم: یکی ارزیابی یک یک آنها از نظر حجیت سندی و دلالت محتوایی، و دیگری نگاه کلی به این روایات و بیان نسبت آنها با برخی روایات دیگر که در تعیین سن یائسگی باید مورد توجه قرار گیرند. در این مقاله با صرف نظر از برخی مباحث تفصیلی، به هردو منظر پرداخته شده است. متن تفصیلی پژوهش که مراحل پایانی آماده سازی برای نشر را سپری می کند، در راستای مدعای نویسنده، که یائسگی سن تعبدی خاصی ندارد، مباحث دیگری مانند شناخت موضوعی یائسگی، گزارش میانگین سنی، و نسبت میان سن طبیعی و عرفی با سن تعبدی، نیز مطرح شده است.

وام های متعارف و معاملات قرضی بانک ها، گاهی به صورت ودیعه گذاشتن مال (سپرده گذاری) در بانک با دریافت سود انجام می شود، و گاهی به صورت وام های بهره دار بانکی است. سود مورد دوم غالبا بیشتر از مورد اول است و این مقدار تفاوت، سود بانکی را تشکیل می دهد.
محور بحث این است که آیا می توان چنین معامله ای را از عنوان حرام یعنی»قرض ربوی«خارج و در عنوان غیرحرام داخل کرد؟

محققین علم اصول و فقه برای اجتهاد علومی را برشمرده اند که اجتهاد بر آن بنا شده است. در این میان ظرایفی وجود دارد که کمتر مورد دقت و بررسی قرار گرفته و پرداختن به آنها می تواند افق جدیدی را به روی پژوهندگان فقه و اصول باز کند.
در این نوشتار اغلب از زاویه جدیدی به مباحث پرداخته شده و بحث های روشی مطرح گردیده است; بدین معنا که چگونگی به کارگیری این علوم در استنباط، و راه حل مشکلاتی که در این علوم وجود دارد، فرا گرفته می شود. بخش اول این مجموعه در شماره 65 به چاپ رسید و اینک بخش دوم ارائه می شود.

قاعده اصاله الظهور از مباحثی است که در فقه شیعه کاربرد زیادی دارد. بررسی مصادیق این قاعده که در آیات و روایات زیادی استعمال شده اند، محقق را از تکرار بحث در موضوعات مختلف فقهی بی نیاز می کند; برای نمونه دلالت»لا باس«بر حکم تکلیفی یا اعم از تکلیفی و وضعی، و دلالت»لعن«بر حرمت یا غیر آن، از جمله مصادیق این قاعده هستند که در آیات و روایات و کلمات فقها استعمال زیادی دارند.
در این نوشتار، نوزده لفظ پرکاربرد این قاعده در آیات و روایات، از جهت معانی مختلف بررسی می شود تا معنای حقیقی آنها روشن شود. از این رو در بررسی هریک از این الفاظ، به معانی لغوی و استعمالات مختلف آنها در آیات و روایات و کلمات فقها و محدثین می پردازیم شده و کلمات ایشان را بررسی خواهیم کرد.